Đa số mọi người đều nghĩ rằng cao su là một phát minh của thời kỳ hiện đại, đặc biệt là vào thế kỷ 19 khi Charles Goodyear phát triển quy trình lưu hóa – một kỹ thuật xử lý cao su bằng nhiệt và lưu huỳnh nhằm tăng độ bền và tính đàn hồi. Tuy nhiên, các khám phá khảo cổ đã cho thấy lịch sử cao su bắt đầu từ rất sớm: các nền văn minh cổ đại như Olmec, Maya và Aztec tại khu vực Mesoamerica (nay là Mexico và Trung Mỹ) đã biết cách khai thác mủ cây để tạo ra cao su tự nhiên hơn 3.000 năm trước. Họ chế tạo những quả bóng cao su lớn có độ đàn hồi cao, cùng nhiều vật dụng khác như tượng người bằng cao su rỗng và dây buộc công cụ, phục vụ cho các nghi lễ và sinh hoạt thường ngày.
Quá trình chế tạo cao su thuở sơ khai
Người Mesoamerica cổ đại đã biết khai thác mủ cao su từ cây cao su bản địa Castilla elastica thông qua quá trình rạch cây để lấy nhựa. Họ sẽ rạch lớp vỏ của thân cây, khiến cho một loại chất lỏng màu trắng đục và nhầy dính chảy ra. Loại chất lỏng này chính là mủ cao su, hay còn gọi là latex.
Khi để khô tự nhiên, latex trở nên giòn và dễ vỡ. Để biến đổi latex thành chất liệu đàn hồi hơn, người Mesoamerica đã pha trộn nó với nước ép từ cây bìm bìm Ipomoea alba, một loại cây chứa hợp chất lưu huỳnh và mọc gần các khu vực có cây cao su. Hợp chất lưu huỳnh hoạt động như một chất kết nối, tạo nên các liên kết ngang trong các chuỗi polymer của latex, biến đổi latex thành chất cao su dẻo dai, đàn hồi và bền bỉ – lý tưởng cho nhiều mục đích sử dụng.
Ứng dụng của cao su cổ đại
Sản phẩm cao su cổ đại nổi bật nhất là những quả bóng được dùng trong các nghi lễ tôn giáo và trò chơi bóng của người Mesoamerica. Những quả bóng cao su đặc biệt này đã trở thành biểu tượng trong văn hóa Mesoamerica, tượng trưng cho sự sống, sức mạnh và kết nối của con người với thần linh, được đề cập trong Popol Vuh – cuốn sách thiêng của người Maya. Những quả bóng này được thiết kế để có độ nảy tốt, có thể chịu được lực tác động mạnh mà không bị vỡ, nhờ vào kỹ thuật chế tạo cao su đặc biệt.
Ngoài ra, cao su còn được sử dụng để tạo ra nhiều vật dụng hữu ích khác. Người Mesoamerica chế tạo tượng người rỗng từ cao su, dây buộc công cụ như rìu đá, và thậm chí là đế dép cao su để đi lại. Những tài liệu cổ ghi nhận rằng họ còn chế tạo búa và dùi đầu cao su. Điều này cho thấy khả năng sáng tạo và sự hiểu biết về vật liệu của người Mesoamerica đã phát triển vượt bậc, đáp ứng được nhiều nhu cầu trong cuộc sống.
Từ cao su cổ đại tới cao su hiện đại
Dù cách nhau hàng ngàn năm và khác biệt về công nghệ, cao su cổ đại của người Mesoamerica và cao su hiện đại lại có những điểm tương đồng đáng kinh ngạc trong tính năng cơ bản. Cả hai đều khai thác các đặc tính tự nhiên của latex để tạo ra một loại vật liệu vừa bền vừa đàn hồi, đáp ứng nhu cầu cho nhiều ứng dụng quan trọng.
Điểm nổi bật của cao su cổ đại là phương thức chế tạo hoàn toàn tự nhiên. Người Mesoamerica đã tận dụng một cách khéo léo những nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên để sản xuất cao su đàn hồi mà không cần đến công nghệ hay thiết bị hiện đại. Quy trình xử lý latex bằng nước ép bìm bìm tạo ra chất liệu đủ bền để chịu lực tác động mạnh nhưng vẫn giữ được độ dẻo dai và linh hoạt, phục vụ cho nhiều hoạt động văn hóa và sinh hoạt của người dân bản địa.
Ngược lại, cao su hiện đại là sản phẩm của các tiến bộ công nghệ, với quy trình lưu hóa (vulcanization) làm tăng tính bền và khả năng chịu nhiệt của vật liệu. Sản xuất cao su ngày nay đã vượt xa quy mô thủ công, trở thành một ngành công nghiệp toàn cầu với vô số ứng dụng quan trọng. Từ lốp xe, giày dép đến các thiết bị y tế và công nghiệp, cao su hiện đại không chỉ đáp ứng nhu cầu vật liệu mà còn tạo nền tảng cho các sản phẩm thiết yếu, đóng góp lớn vào nền kinh tế toàn cầu và cuộc sống hiện đại.
Hành trình từ cao su cổ đại đến cao su hiện đại là minh chứng cho sự sáng tạo và phát triển không ngừng của con người qua các thời kỳ. Người Mesoamerica cổ đại đã tiên phong khai thác và biến đổi tài nguyên thiên nhiên để tạo ra chất liệu cao su phục vụ cuộc sống, mở ra chương đầu tiên trong lịch sử vật liệu này. Khám phá về kỹ thuật chế tạo cao su của họ nhắc nhở chúng ta rằng tiềm năng của các phương pháp sản xuất tự nhiên và bền vững đã được chứng minh từ hàng ngàn năm trước. Những hiểu biết này có thể trở thành nguồn cảm hứng cho ngành công nghiệp vật liệu hiện đại, hướng đến các phương pháp sản xuất hiệu quả, thân thiện với môi trường và phù hợp với xu hướng phát triển bền vững trong tương lai.
Đọc thêm: Cao su và hành trình hơn 3.000 năm: Khởi nguồn từ Mesoamerica
Bioheva – Tiếp nối hành trình lịch sử bằng công nghệ sinh học
Từ kỹ thuật chế biến cao su đầu tiên bằng nước ép bìm bìm của người Mesoamerica đến quy trình lưu hóa hiện đại, lịch sử của cao su luôn gắn liền với sự sáng tạo và khả năng thích ứng của con người trước tự nhiên. Bioheva tin rằng chính trong quá khứ ấy, chúng ta tìm thấy những định hướng bền vững cho tương lai.
Lấy cảm hứng từ những phương pháp xử lý mủ cao su thuần tự nhiên cách đây hàng ngàn năm, Bioheva phát triển các hoạt chất sinh học thế hệ mới như Bioheva Guard và Bioheva Plus – ứng dụng công nghệ sinh học vào bảo quản và đông tụ mủ mà không cần đến hóa chất độc hại như amoniac. Những giải pháp này không chỉ an toàn cho người sử dụng và môi trường, mà còn góp phần định hình một ngành cao su thân thiện và tiến bộ hơn.
Hành trình 3.000 năm của cao su là minh chứng rằng: giải pháp từ thiên nhiên luôn là khởi đầu cho những tiến bộ bền vững. Và Bioheva, bằng cách kết nối tri thức cổ xưa với công nghệ hiện đại, đang tiếp tục viết nên chương mới cho ngành cao su Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
MIT News Office. (1999, July 14). Ancient rubber-making technique discovered. MIT News. https://news.mit.edu/1999/rubber-0714
